Welcome to our comprehensive guide on Bihar Board class 7 Sanskrit chapter 10. On this page, we have presented the solutions of chapter 10 – “दिनचर्या” for free. This will help you to clear all your doubts and understand the chapter better.
Bihar Board Class 7 Sanskrit Chapter 10 Solutions
| Subject | Sanskrit |
| Class | 7th |
| Chapter | 10. दिनचर्या |
| Board | Bihar Board |
मौखिकः-
प्रश्न 1. अधोलिखितपदानाम् उच्चारणं कुरुत –
आहारः
मानवजीवनम्पू
र्वमेव
बुद्धिकार्याणि
स्वकीयम् मध्याह्ने
ग्रहणीयम्व्य
ञ्जनम्दी
र्घजीवनम् ।
प्रश्न 2. निम्नलिखितपदानाम् अर्थं वदत –
(विहारः, उभयः, यथाकलाम्, सम्पूर्णम्, हितकरम्, दन्तानाम्, व्यञ्जनम्, अल्पहारः, नियतम् ।)
उत्तराणि-
- विहारः = घूमना
- उभयः = दोनों
- यथाकलाम = समय पर
- सम्पूर्णम् = पूरे
- हितकरम् = हितकारी
- दन्तानाम = दाँतों का
- व्यञ्जनम् = सब्जी
- अल्पाहारः = जलपान
- नियतम् = निश्चित ।
प्रश्न 3. निम्नलिखितस्य पद्यस्य पाठं कुरुत –
युक्ताहारविहाराभ्यां नियतं दीर्घजीवनम् ।
मिथ्याहारविहाराभ्यामस्वास्थ्यं चाल्पजीवनम् ॥
उत्तराणि- छात्र स्वयं करें ।
लिखितः-
प्रश्न 4. अधोलिखितानां प्रश्नानां उत्तरम् एकपदेन लिखत –
- केषां पालनेन मानवजीवन सुखमयं भवति ?
- सामान्यतः प्रात:काले कदा जागरणम् उचितम् ?
- स्नानादिनित्यकर्म कदा कर्त्तव्यम् ?
- रात्रौ यथासमयं किं करणीयम् ?
- प्रात:काले कीदृशः आहारः आवश्यकः ?
उत्तराणि-
- आहार-विहाराणाम्
- सूर्योदयात् पूर्वमेव
- प्रात:काले
- शयनम्
- जलपानम् ।
प्रश्न 5. दिनचर्या के अनुसार कार्य करने से क्या-क्या लाभ होते हैं?
उत्तराणि- जीवन को अच्छी तरह चलाने और स्वस्थ रहने के लिए दिनचर्या का महत्त्व है। नियमपूर्वक जीवन-यापन करने वाले दीर्घायु होते हैं। आहार-विहार के नियम प्राचीन शास्त्रकारों ने बनाये हैं । उन पर चलने वाले व्यक्ति आजीवन अपने सामने आये हुए कार्यों को प्रसन्नतापूर्वक करते हैं । इसके विपरीत मिथ्या (अनुचित) आहार-विहार वाले सदा दु:खी रहते हैं । उनका कार्य उचित नहीं होता ।
प्रश्न 6. कोष्ठात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत –
- आहारः भोजनम् इति वर्तते । (भोजनम् पेयम्)
- नियमानां पालनेन मानवजीवनं सुखमयं भवति । (सुखमयं, दु:खमयं)
- दिवसे यथाकालं स्वस्थं निर्धारितं कार्यं करणीयम् । (परकीयं, स्वकीय)
- अनेन शरीरं मनश्च स्वस्थं जायते । (स्वस्थं, अस्वस्थं)
- रात्रौ यथासमयं शनयम् उचितम् । (उचितम्, अनुचितम्)
- बहुभोजनं हानिकारकं जायते । (लाभकारक, हानिकारक)
प्रश्न 7. निम्नलिखितपदानां द्विवचनं लिखत –
एकवचनम् – द्विवचनम्
यथा- अस्ति – स्तः ।
उत्तराणि-
- भवति । – भवतः ।
- पठामि – पठावः ।
- गायति – गायतः ।
- खादामि – खदामः ।
- पिबति – पिबतः ।
- फलम् – फले ।
- गच्छसि – गच्छथः ।
प्रश्न 8. सन्धिं कुरुत –
उत्तराणि –
- हिम + आलयः = हिमालयः
- अल्प + आहारः अल्पाहारः
- च + अपि – चापि
- परम + अर्थ: = परमार्थ:
- विद्या + आलयः = विद्यालयः
- पूर्व + उत्तरम् = पूर्वोत्तरम
- क्षुधा + अनुसारेण + क्षुधानुसारेण
- युक्त + आहारः – युक्ताहारः
प्रश्न 9. अधोलिखितान् शब्दान् अर्थान् लिखत –
- क्रियाकलापः
- बुद्धिकार्याणि
- ब्राह्ममुहूर्ते
- दव्याणि
- मध्याह्ने
- पादप्रक्षालनम्स्वा
- स्थ्यकरम्ई
- शवन्दनम
- चाल्पजीवनम्
उत्तराणि-
- क्रियाकलापः = गतिविधि
- बुद्धिकार्याणि = बुद्धि के द्वारा किए जाने वाले कार्य
- ब्राह्ममुहूर्ते = सूर्योदय से पूर्व के समय में
- दव्याणि = सामान
- मध्याह्न = दोपहर का समय
- पादप्रक्षालनम् = पैर धोना
- स्वास्थ्यकरम् = स्वास्थ्यकर
- ईशवन्दनम् = भगवान की स्मुति
- चाल्पजीवनम् = अल्पायु
प्रश्न 10. सुमेलनं कुरुत –
| पदानि | विपरीतार्थकपदानि |
|---|---|
| (क) सुखमयम् | (v) दुःखमयम् |
| (ख) परकीयम् | (vi) स्वकीयम् |
| (ग) नियमः | (i) अनियमः |
| (घ) शक्ति | (ii) अशक्ति |
| (ङ) उचितम् | (iii) अनुचितम् |
| (च) लाभकारकम् | (iv) हानिकारकम् |
प्रश्न 11. ‘सत्यम्’ ‘असत्यम्’ वा लिखत
उत्तराणि –
- पौष्टिकः आहारः आवश्यकः वर्तते । – (सत्यम्)
- रात्री यथासमयं शयनम् उचितम् । – (सत्यम्)
- बहुभोजनं लाभकारकं जायते । – (असत्यम्)
- प्रात:काले जलपानम् अल्पाहारः वा आवश्यकः भवति । – (सत्यम्)
- अल्पभोजनं स्वास्थ्यकरं भवति । – (सत्यम्)
- प्रातःकाले सूर्योदयात् पूर्वमेव जागरणम् उचितम् । – (सत्यम्)
- सायंकाले शयनं लाभकरं भवति – (असत्यम्)
