Bihar Board class 9 Sanskrit chapter 6 solutions are given here. This guide is prepared by the subject experts and aims to provide you a solid understanding of Sanskrit Piyusham chapter 6 – “संस्कृतसाहित्ये पर्यावरणम्”
बिहार बोर्ड कक्षा 9 संस्कृत पाठ्यपुस्तक का छठा अध्याय ‘संस्कृतसाहित्ये पर्यावरणम्’ पर्यावरण और प्रकृति के महत्व पर केंद्रित है। यह पाठ छात्रों को संस्कृत साहित्य में वर्णित पर्यावरण संबंधी विचारों से परिचित कराता है। इसमें पर्यावरण की परिभाषा, महत्व और उसके संरक्षण की आवश्यकता पर प्रकाश डाला गया है। यह अध्याय न केवल संस्कृत भाषा के ज्ञान को बढ़ाता है, बल्कि विद्यार्थियों को प्राचीन भारतीय ग्रंथों में निहित पर्यावरण संरक्षण के सिद्धांतों से भी अवगत कराता है।
Bihar Board Class 9 Sanskrit Chapter 6 Solutions
| Subject | Sanskrit |
| Class | 9th |
| Chapter | 6. संस्कृतसाहित्ये पर्यावरणम् |
| Board | Bihar Board |
Bihar Board class 9 Sanskrit chapter 6 अभ्यासः (मौखिकः)
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि वदत्-
(क) प्रकृतेः उपकरणानि कथं प्रकल्पितानि?
उत्तर- प्रकृतेः उपकरणानि देवरूपाणि प्रकल्पितानि
(ख) प्रकृतिवर्णनं कुत्र आवश्यकम् ?
उत्तर- प्रकृतिवर्णनं संस्कृत काव्येषु आवश्यकम्
(ग) वाल्मीकिः कं सरोवरं वर्णयति?
उत्तर- वाल्मीकिः सरोवर श्रेष्ठा पम्पां वर्णयति
(घ) ज्येष्ठमासस्य मध्याह्नः केन वरणितः ?
उत्तर- ज्येष्ठमासस्य मध्याह्नः वाणभट्टेन वर्णितः
(ङ) जलाशयेषु कमलानां वर्णनं कः करोति?
उत्तर- जलाशयेषु कमलानां वर्णनं भट्टिः करोति।
अभ्यासः ( लिखितः)
1.अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां पूर्णवाक्येन लिखत-
(क) अन्नु कथ भवति?
उत्तर- मेधः पृथिवी जलेन रक्षति तदासवेंभ्यः अन्नं भवति :
(ख) संस्कृत काव्येप नदीना वर्णनं किसुदेश्यकम्?
उत्तर- संस्कृतकाच्येषु नवीनां वर्णनं स्वस्थपयाचरणस्य उद्देशाम सन्ति।
(ग) प्रकृति चरदानं किम् ?
उत्तर- बीष्मत्पेन सन्तप्तस्य रक्षा वृक्षाः कुवन्ति इति प्रकृति वस्दानम् l
(घ) शाकुन्तले नटके कि व्यते?
उत्तर- शाकुन्तले नाटके नरः कन्याएच वृक्षान प्रति ममताशीला इति अण्यते ।
(ड) पर्यावरणस्य स्वास्थ्य प्रति के जागरूकाः?
उत्तर- एयावरणस्य स्वास्थ्य प्रति साहित्यकारी: जागरूका l
2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
(क) पर्याचरणस्य कि स्वरूपम्?
उत्तर- प्रकृतिसंरक्षणं प्यविरणस्य संतुलन च पर्यावरणस्य स्वरूपम् ।
(ख) ओषधयों देव्यः कुञ् कथज्च स्तूयन्ते ?
उत्तर- संस्कृतसाहित्ये ओषधयः देव्यः स्तूयन्ते ।
(ग) संस्कृतकाच्यषु प्रकृतेः केपाम् उपादानानां वर्णनं भवति ?
उत्तर- संस्कृतकाव्येषु प्रकृतैः ऋतु. सागरः नदी सूर्योदयः, सन्ध्या, चन्द्रोदयः, सरोबरः. उद्यानं, वनम् इत्यादि उपदानाना वर्धनं भवति ।
(घ) वृक्षारोपण पुण्यं कथम्?
उत्तर- ग्रीष्मातपेन सन्तप्तस्य र्था वृक्षाः कुर्वन्ता अतपव. वृक्षारोपणं पुण्यम्
(ङ) कालिदासभतेन वसनते कि धवति?
उत्तर- कालिदासमतेन बसंते सर्वा: अकृतिः शोभनतरा भवति ।
3 अधोलिखितकथनेषु रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुतेः
(क) संर्वृतसाहित्ये पर्यावरणस्य चर्था अस्ति ।
उत्तर- संस्कृत साहित्ये कस्य चर्चा अस्ति?
(ख) पर्जन्यों वंदे स्तूयते ।
उत्तर- कः वेदे स्तूयते?
(ग) मेघः पृथिवीं जलेन रक्षति ।
उत्तर- मेघः पृथिवीं केन रक्षति
(घ) पृथिवी सवैध्यः अन्नं ददाति ।
उत्तर- पृथिवी अन्लं केभ्यः ददाति?
(ङ) वेदेओषधयोः देव्यः स्तूयन्ते ।
उत्तर- वेदे का: देव्यः स्तूयन्ते?
(च) संस्कृतमहाकाव्येष प्रकृतिवर्णनम आवश्यकम् ।
उत्तर- संस्कृतमहाकाव्येषु किम् आवश्यकम्?
4. कोष्ठकाद् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) इरा विश्वस्मै भुवनाय जायते । (देवाय / भुवनाय)
(ख) ता नो मुञ्चन्तुअंहसः।(गच्छन्तु/मुञ्चन्तु)
(ग) वाल्मीकिः सरोवरश्रेष्ठां पम्पां वर्णयति।(सरोवरश्रेष्ठां / नदी श्रेष्ठाम्)
(घ) । सर्वं प्रिये चारुतरम् वसन्ते । (निम्नतंर/चारुतरम्)
(ङ) मृगकुलं रोमन्थम् अभ्यस्यतु । (पाठ/रोमन्थम्)
(च) स्वयं न वारीणि पिबन्ति नद्य: । (दुग्धानि/वारीणि)
5. अधोलिखितपदानां संधिविच्छेदं कृत्वा पूर्ववर्णं परवर्णञ्च निर्दिशत-
यथा-बालकस्तु = बालक: + तु (अः + त्)
- कालिदासस्तु = कालिदासः + तु (अः + त्)
- वृक्षास्तु = वृक्षाः + तु (अः + त्)
- कन्याश्च = कन्या: + च (अ: + च्)
- पठितस्तेन = पठितः + तेन। (अः + त्)
- मुहुस्ताडितम् = मुहुः + ताडितम् (अः + त् )
- मानवश्च = मानवः + च (अ: + च्)
6. अधोलिखितपदेषु मूलशब्दं विभक्ति वचनं च लिखत-
मूलशब्द विभक्तिः वचनम्
यथा_वैज्ञानिके वैज्ञानिक सप्तमी एकवचनम्
1. पर्यावरणम् पर्यावरण द्वितीया एकवचनम्
2. साहित्ये साहित्य सप्तमी एकवचनम्
3. भुवनाय भुवन चतुर्थी एकवचनम्
4. सर्वेभ्यः सर्व चतुर्थी बहुवचनम्।
5. स्वरूपेषु स्वरूप सप्तमी बहुवचनम्
6. वृक्षान् वृक्ष द्वितीया बहुवचनम्।
7. अधोलिखित क्रियापदेषु धातुं, लकारं, पुरुष, वचनञ्च निर्दिशत-
धातु लकारः पुरुषः वचनम्
यथा-कथयति कथ् लट् प्रथमपुरुष एकवचन
1.भवति भू लट् प्रथमपुरुष एकवचन
2. रक्षति रक्ष् लट् प्रथमपुरुष एकवचन
3. कुर्वन्तु कृ लट् प्रथमपुरुष बहुवचन
4. मुञ्चन्तु मुञ्च लोट् प्रथमपुरुष बहुवचन
5. आसन् अस् लड् प्रथमपुरुष बहुवचन
8. उदाहरणमनुसृत्य प्रत्येकम् अव्ययपदेन वाक्यद्वयं रचयत-
1. अधुना- अधुना पर्यावरणस्य चर्चा भवति
अधुना परीक्षा न भवति। अधुना वृष्टिः भवति।
2. अत्र- अत्र पर्यन्यदेवः स्तूयते ।
अत्र आगच्छतु भवान् ।
अत्र गृहं नास्ति ।
3. इति- जलं शुद्धं पेयञ्च तिष्ठेत् इति समस्या अस्ति। अ-आ इति स्वराः सन्ति ।
शुद्धं पर्यावरणं भवेत् इति समस्या अस्ति।
